Ünite-1
Yazıda Neler Var?
Psikoloji kelimesinin kökeni nedir?
- Yunanca Ruh anlamına gelen Psiko ve “Bilim” anlamına gelen Loji (Logos) kelimelerinin birleşmesi ile oluşmuştur. Yani yunanca ruh bilimi.
Ampirik veri (Görgül) Nedir?Deneye dayalı (Bilimsel yöntemle) elde edilen bilgidir.
Müller-Lyer Yanılsaması nedir? Gözümüzle gördüğümüz her şey doğru olmayabilir, aşağıdaki çubuklar aslında eşit uzunlukta olmasına rağmen sanki biri daha uzun gibi görünüyor.
Kuram nedir? Bilimsel araştırmalar ile sistematik bir şekilde psikolojik olguları açıklamak.
Hipotez nedir? Olayların nedenlerini geçici olarak açıklayan cevaplar.
Bilimin temel amaçları nelerdir?
- Betimleme (tanımlama)
- Yordama (tahmin etme)
- Açıklama
- Değiştirme
Bilimin betimleme amacı nedir? Bu amaç en basit amacıdır, sadece olaylar tarif edilir.
Bilimin yordama amacı nedir? Olayların birbirleri ile olan ilişkileri arasında bağ kurulur ve tahminler üretilmeye başlar.
Bilimin açıklama amacı nedir? Olayların sebepleri net bir şekilde ortaya konur.
Betimsel araştırmaya örnek ver? Twitter kullanımı hakkında bir araştırma yapıyorsun diyelim, hangi cografi bölgeden hangi cinsiyette hangi yaş aralığında insanların daha aktif olduğunu tespit etmek betimsel bir araştırmadır.
Bazı bilgilerin doğuştan geldiğini savunan filozof kimdir? Plato.
İnsan beyni boş bir levhadır (tabula rasa ) diyen filozof kimdir? – Aristo.
Beyin ve zihini birbirinden farklı gören, beyinin maddi zihinin ise ruhani olduğunu söyleyen filozof kimdir? – René Descartes.
Gall Frenoloji (kafatası bilimi) teorisini ortaya atan kimdir? -Franz Joseph .
Frenoloji nedir? Kafa tası bilimdir, buna göre beyindeki her bölgenin farklı bir işlevi vardır. Kurucusu Franz Joseph, kafa tası şeklinden kişilerin kişilik özelliklerinin anlaşılşabileceğini söylemiştir.
Frenoloji’nin modern psikoloji biliminde yeri var mıdır? -Hayır, geçerli değildir.
Psikolojinin uzun bir geçmişi ama kısa bir tarihi vardı diyen psikolog kimdir? – Ebbinghaus
Psikolojide bilimsel yöntemler hangi yüzyılzdan sonra kullanılmaya başlanmıştır? -19.yy
Kurbağalar ile yaptığı deneyle dışarıdan gelen algıların beyinde algılanmasının hemen olmadığını ve zaman aldığını konusunda çalışma yapan fizyolog kimdir? – Helmholtz
Psikolojinin bilim olarak kabul edilmesi kimin çalışmaları ile olmuştur? Wilhelm Wundt.
ilk psikoloji laboratuvarını kim nerede kurdu? Wilhelm Wundt – Libzing Üniversitesi.
Wundt’a göre psikoloji hangi kavrama odaklanmalıdır? – Bilinç Kavramına.
Yapısalcılık? : Wundt ve Öğrencisi Edward‘ın bilinci açıklamaya çalışması üzerine geliştirdikleri psikolojik yaklaşımdır.
Gestalt Psikolojisini açıklayın? Wundt’un yapılsalcılığına karşı çıkar. Wundt bilinci parça parça çözmeye çalışıyordu. Gestalt’cılar ise parçalar ve bütünün farklı olacağını bir deneyime bütün olarak bakılması gerektiğini söyledir. Gestalt Almanca’da bütün anlamına gelir.
Psikanaliz nedir açıkla? Normalde bir tıp doktoru olan Freud ‘un teorisidir, 50 yıllık çalışmalarını bir psikanliz isimli bir kitapta yayınlamıştır. Psikanaliz’e göre freud herşeyi bilinçaltı süreçlere indirger ve tedaviyi burada arar.
İşlevselcilik akımını açıkla: William James ve G. Stanley Hall kurucusudur. Darwinin evrim teorisi ile bir sentez olarak, aklın hafızasının v.s evrimde nasıl bir adaptasyona sebep olduğu üzerine durur. Yani wundt gibi bilincin kendisini açıklamaktan çok işlevine yönelmişlerdir. William James ve G. Stanley Hall ayrıca Almanya’daki ilk psikoloji laboratuvarını kuran kişilerdir.
Davranışçılık akımını açıkla? 1920-1960 yılları arasında en çok kabul gören yaklaşım olmuştur. Davranışcılık yine evrim teorisine dayanır. İnsan davranışları ve hayvan davranışları incelenmiştir. Odak nokta insanın davranışıdır. Ne bilince nede bilinçaltı ile hiç uğraşmaya gerek yok. Doğrudan davranışları gözleyerek anlamalıyız anlayışı vardır.
Psikolojinin en önemli bilgi kaynağının gözlemlenebilen davranışlar olduğunu söyleyen piskolog kimdir? – Watson
Modern Piskoloji? 1960 sonrası dönemi kapsar, bilgisayar teknolojisinin gelişmesi ile birlikte süreçler teknoloji ile takip edilir. Bu yaklaşım bilişsel psikoloji adını almıştır.
Biyolojik Yaklaşım Nedir? -Soruları ve tedaviyi daha çok biyolojik sebeplerde arar. Genler ve Hormonlar gibi.
Nörobilimsel Yaklaşım: Teknoloji ile birlikte doğrudan beyin ve sinirlere odaklı yaklaşımdır.
Evrimsel Yaklaşım: Evrim teorisine göre yaklaşımdır, evrimsel psikoloji.
Psikodinamik Yaklaşım: Bu sigmund Freud’un psikanalizine dayanan bir yakalımdır. Bilinçaltı süreçleri inceler. Aşağı yukarı her türlü sorunu bebeklik dönemleri çevre ile olan ilişki ile ilişkilendirir.
İnsancıl Yaklaşım : Her insanın kendine has dünyayı algılayış şekli ile alakalı bir yaklaşımdır.
Eklektisizm: Birden fazla yaklaşımı birlikte kullanma yaklaşımıdır.
Gelişimsel Psikoloji : İnsan davranışlarının hayat süresi boyunca nasıl değiştiğini inceler.
Kişilik Psikolojisi: İnsanları birbirinden ayıran kişilik özelliklerine odaklıdır.
Kantitatif Psikoloji/Psikometri: Ölçümleme veri analizi ve istatiksel analiz ağırlıklıdır. Bilişsel süreçleri matematik gibi kağıda dökmek ister.
Ünite-2
Freud’un psikanalitik kuramı bilimsel olarak kabul ediliyor mu? – Hayır %100 olarak doğulanmadığı için doğrudan bilimsel bir bilgi olarak kabul edilmiyor
Bilimsel çalışmalar insanlara nasıl duyurulur? Bilim dergilerinde yada bilimsel çalışamaların toplandığı internet sitelerinden duyulur. Bilimsel makale yazılır, araştırmayı yapan kişi benzer araştırmalara atıfta bulunarak benzer çalışmalarla birlikte çalışmasını listemiş olur. Yine araştırma yapan farklı bir bilim insanı bu çalışmalara böylece ulaşabilir.
Bilimsel makale yazarken dikkat edilenler nelerdir? En ince ayrıntıya kadar tüm bilgilerin ortaya konması gerekir. Özellikle bilginin edinilme metodu çok önemlidir.
Bilimsel makale bilim dergilerinde nasıl yayınlanır? Hakemli bilim dergileri vardır. Araştırmacı bu dergilere makaleyi gönderir, buradaki hakemlerde benzer çalışmalarla birlikte içeriği inceler ve yayınlama kararını bundan sonra alır. Kısacası içerikler yayınlkanmadan önce hakemler tarafından kontrolden geçmek zorundadır.
Sözdebilim nedir? Sahte bilim diyebiliriz, bilimin gerektirdiği standartları karşılamayan yeterince bilimsel olmayan çalışmalardır.
İşlemsel tanım nedir? Kısaca SAYISALLAŞTIRMA diyebiliriz.Bilimsel araştırmaların temelini oluşturur.
Kavramsal geçerlilik nedir? İşlemsel tanımın geçerlilik değeri/gücü/güvenirliği diyebiliriz.
10 dakika geriden gelen bir saat güvenilir bir ölçüm aleti midir? Evet, hatalı bile olsa günün aynı saatinde aynı ölçümü verir.
10 dakika geriden gelen bir saat ile yapılan ölçümün kavramsal geçerliliği var mıdır? Hayır!
Yani; Güvenilir ölçümler kavramsal geçerliliğe ulaşmamız için şarttır fakat tek başına yeterli değildir.
Test yeniden test nedir? Bir durumun tekrar tekrar testlerle ölçülmesidir. Testler arasında farklılık yok yada çok azsa bu teste güven derecemiz daha yüksek olur.
Gözlemciler arası güvenilirlik nedir? Örnekle anlatalım; diyelim bir kişi hiç tanımadığı bir kişi ile konuşuyor. Onun heyecan durumunu gözlem ile ölçmek istiyoruz. Bu durumda birden fazla gözlemci kullanarak heyecan durumunu gözlemlemek daha güvenilirdir. Yani gözlem yapanlar yüksek heyecan puanı vermiş ve puanlar birbirine yakınsa, bu gözlem için gözlemciler arası güvenirlilik yüksek diyebiliriz.
Duyarsız Yada Duyarlı İşlemsel Tanımlar nedir? İşlemsel tanım için kısaca sayısallaştırma demiştik. Örnekle açıklayalım; diyelim seviye tespit sınavı yaptınız ve öğrencilerin başarısını sayısal olarak bir puanla sınıflandırdınız. Fakat bu sınav aşırı derecede kolay bir sınavsa tüm öğrenciler 100 alır. Bu durumda bizim işlemsel tanımımız pekte etkili olmaz.İşte bu duyarsız işlemsel tanım olur. Soruları çok zor yaparsanız herkes 0 alır. Yine duyarsız işlemsel tanım olur. Ölçümü hassaslaştırarak; her seviyeden soru sorarak öğrenciler arasındaki farkı daha iyi öçebiliriz. bu duyarlı işlemsel tanım olur. (ÖSYM sınavları da böyledir:) )
Kirlenmiş işlemsel tanım nedir? Spesifik ve değişkenli durumları ifade eder. Yine örnekle açıklayalım: Diyelim insanların arkadaş sayısını ölçmek istiyoruz; sadece sosyal medyaya bakarak ölçüm yaparsak sonuç alamayız.Çünkü sosyal medya kullanımı yaş, kültür v.s çeşitli farklı değerlere göre değişebilir. Sadece facebook arakdaşına bakarak yaptığımız tahmin, işin içine başka şeylerinde girmesi ile birlikte kirlenmiş olur.Buna kirlenmiş işlemsel tanım denir. Not: Psikoloji çok yönlü olduğu için bir şekilde en temiz işlemsel tanım bile psikoloji bilimi için kirlenmiş sayılabilir. Kabaca burada ölçümün az kirlenmişi kafidir, diyebilriz.
KORELASYON nedir?
Yukarıdaki örneklerde tek bir şeyi ölçmeye çalıştık, burada ise birden fazla şeyi ölçüp birbirileri arasındaki bağlantıya bakıyoruz. Mesela düşük zekalı insanların şiddete meyillidir dersek. Hem düşük zekalı insanları hemde şiddete meyilli insanları güzelce ölçüp, bu iki grup arasındaki bağlantıya bakıyoruz. Bunada korelasyon diyoruz.
Korelasyon ilişkisi hangi değerler arasında yer alır? -1 ile +1 arası.
iki değişken arasında hiç bir bağ yoksa korelasyon kaçtır? 0
Değişkenlerden biri artarken diğeride artarsa korelasyon ilişkisi hangi değeri alır? Pozitif değer. Örnek; 0.7 gibi. (gelir düzeyi ve eğitim gibi)
Değişkenlerden biri artarken diğeri azalırsa korelasyon ilişkisi hangi değeri alır? Negatif değer. (sigara ve yaşam süresi gibi, biri artarken diğeri azalır)
Değişkenler arasında ilişki olmasına rağmen korelasyon değeri 0 çıkabilir mi? Evet, mümkündür. Örneğin heyecan düzeyi ve iş başarma arasındaki ilişkiye bakılınca, heyecanın çok düşük olması yada çok yüksek olması negatif etki yaratırken, orta seviye olması pozitif etki yaratabilir. U şeklinde bir ilişki olabilir.
Korelasyonlar neden sonuç ilişki gösterir mi? HAYIR,KORELASYONLAR BİRBİRİNİN NEDEN SONUCU DEĞİLDİR. SADECE BAĞLANTIYI GÖSTERİR.(ÖNEMLİ)
Korelasyonların neden sonuç ilişkisi olmadığına dair akılda kalıcı örnek: Brokoli yiyen insanların grip olma ihtimali üzerine negatif bir kolerasyon bulundu diyelim. yani brokoli yiyen insanlar daha az hasta oluyor. bu durumda brokoli yemek hastalığa iyi gelir dersek hata yapmış oluruz. burada farklı bir değişken olarak sağlığı konusunda titiz insanların brokoli yediğini ve bu sebeble daha az hastalık sonucu çıktığı ihtimali olabilir. (Gazete ve tvlerde bu şekilde korelasyonları neden sonuç ilişkisi gibi sunup hatalı haber yapıyorlar. Bunu öğrendiğimize göre bunları haberlerden fark edip ayırabiliriz ve bu haberlerin yeterince bilimsel olmadıını anlayabiliriz)
Deneyin temel mantığı nedir? Ölçülmek istenen şey haricinde geri kalan diğer şeyler sabit olmalıdır. Havuçlu mercimek çorbası ve havuçsuz mercimek çorbası arasındaki lezzet farkını ölçmek istiyorsanız. Aynı gün aynı zamanda aynı malzmelerle bu çorbalar yapılmalıdır. ikisi arasındaki fark ancak bu şekilde ölçebilirsiniz. farklı günlerde farklı açlık seviyesi ile , farklı kaynatma süreleri yada farklı malzemeler ile yaparsanız bu deney güvenilir bir deney olmaz. Kısacası en önemli unsur diğer her şeyi olabildiğince sabit tutmaya çalışmaktır.
Bağımsız değişken nedir? yukarıdaki örnekte havuç bağımsız değişkendir.(Bağımsız değişken sebeptir)
Bağımlı değişken nedir? yukarıdaki örnekte çorbanın lezzeti bağımlı değişkendir. (bağımlı değişken sonuçtur)
Deneysel grup ve Kontrol grubu nedir? Bağımsız değişkene maruz kalan gruptur. Kontrol grubu ise adece kontrol amaçlıdır. Örneğin müzik dinlerken ders çalışmanın öğrenme üzerine etkisini inceleyen bir deney yapıyoruz diyelim. Kontrol grubu normal müzik olmayan bir ortamda ders çalışır. Deneyse grup ise müzikle çalışır. Ve sonuçları birbirileri ile karşılaştırırız. (Bu örnekte; Bağımsız değişken müziktir, bağımlı değişken ise öğrenebilme)
Rastgele Tahsis (random assignment) nedir? Yukarıdaki müzik örneğine dönelim, ya deney grubu çok zeki çıkarsa ve müziğe rağmen öğrenirse, bu deneyden çıkaracağımız sonuç pekte işe yarar bir sonuç olmaz. Burada deneyi yapan kişi bir yöntem olarak grubu olabildiğince tutup, denekleride rastgele dağıtır. İşte buna rastgele tahsis denir. Peki neden bunu yapıyor? çünkü olabildiğice etkiyi düşürmeye çalışıyor. Kadınları ve erkekleri ayrı gruplara bölüp iki grup yapsa daha kötü olur, eğitim seviyesine göre iki grup yapsa berbat bir seçim olur. 🙂 Geniş bir grupta rastgele dağıtım iyi bir seçenektir.
Deneysel çalışmanın iç geçerliliği nedir? Yaptığımız deneyin, sadece ama sadece yaptığımız deneyin iç başarısı-iç tutarlılığı diyebiliriz. (minumum kirletici değişken hedeflenir) Bir deneysel çalışmanın ciddiye alınması için çok önemli bir ön koşuldur!
Deneysel çalışmanın dış geçerliliği nedir? Bu ise yaptığımız deneyin genellenebilme gücünü ifade eder.
Boylamasına çalışma nedir? AYNI ZAMAN İÇİNDE Tekrar tekrar ölçüm yapılan çalışmalara denir.
Enlemesine çalışma nedir? ZAMAN ARALIKLARI ile tekrar tekrar ölçüm yapmaktır.
Psikolojide neden korelasyon çalışmaları çok önemlidir? Çünkü psikoloji biliminde ölçülmek istenen pek çok şey deneye uygun değildir.
Ünite 3
Nöron nedir? -Sinir Hücresi
Nöron Türleri Nelerdir? Multipolar, bipolar, unipolar ve aksonsuz nöronlar.
Beyinin omurilik sıvısından sorumlu hücrelere ne isim verilir? – Epandim hücreleri.
Merkezi sinir sisteminde yer alan tüm hücrelere verilen genel isim nedir? – Nöroglia .
Sinaps nedir? Sinir hücreleri arasında bağlantıyı sağlayan yollardır. Kabaca 2 nöron arasındaki yol.
Nörotransmiter nedir? iki nöron arasında bağlantıyı sağlayan kimyasallara verilen isimdir.
Reuptake nedir? Nörotransmit salgılayan hücrenin tekrar bu kimyasalları kendi içine geri alım yapmasına verilen isimdir.
Glutamat nedir? Beyindeki temel uyarıcı nörotransmiter. (Amino asit yapıdadır) (Hafıza ve öğrenme ile yakından ilgidir) (Fazla salgılanırsa toksit etki sebebi ile beyine zarar verir.)
GABA nedir? Beyindeki temel baskılayıcı nörotransmiter. (Amino asit yapıdadır.) (Glutamatın dizginleyicisidir, Örneğin GABA/Glutamat dengesi glutamat lehine bozulursa SARA nöbeti olabilir.)
ilk keşfedilen nörotransmiter hangisidir? -Asetilkolin.
Dopamin hormonu hangi duurmlarla ilgilidir? – Hareket, öğrenme, ödül ve motivasyon.(Şizofrenlerde fazla salgılanır,parkison hastalarında ise eksiktir.) Bu hormon ödül hormonudur ve insanı hareket ettirir.
Serotonin hormonu hangi durumlarla ilgilidir? Duygu durum, iştah, uyku ve dürtüsellik. Eksilikği durumunda saldırgan davranışlar gözlemlenebilir. İntihar eden ve depresyondakiler de düşüktür.
Norepinefrin: Uyku ve dikkat ile alakalıdır. Mesela sabah uykudan kendiliğinden uyandığınız zamanlarda bu hormon bir miktar ateşlenir ve sizi kaldırır.
Medulla Spinalis: Omurilik.
Hipotalamus nedir? Ön beyin bölgesidir, korku öfke saldırganlık yeme içme cinsel istek gibi çeşitli davranışlarla çok yakından ilgilidir. Bu bölgenin zarar görmesi kişilik değişikliğine neden olabilir. Kişi çok fazla yemek yiyebilir yada hiç yemeyebilir. (Hipofiz bezi ile anatomik olarak bağlantısı vardır)
Hipofiz bezi ne işe yarar? -Hormon salgılama merkezidir.
Otonom sinir sistemi nedir ve kaça ayrılır? Otonom sinir sistemi kendi içinde sempatik ve parasempatik sistem olarak ikiye ayrılır, hipttalomusun etkin olduğu bir bölgedir ve kabaca çevresel sinirlerin bir bölümüdür diyebiliriz.
Parasempatik sistem nedir? Bu dinlenme durumunda aktiftir, anabolik etkisi vardır.
Sempatik sistem nedir? Kaç yada Savaş durumlarında aktiftir, katabolik yani yıkıcı etkiye sahiptir. Yani korktuğunuz zaman bu sistemin etkinliği artar.
Hipokampus bölgesi ne işe yarar? Adını deniz atına benzemesinden dolayı konmuştur, KISA SÜRELİ BELLEĞİ UZUN SÜRELİ BELLEĞE çevirir. Bu bölge zarar görürse eski bilgilere bir şey olmaz ama yeni bir şey öğrenmek çok zorlaşır.
Duysal ve motor sistemle ilişkili sinyalleri alarak BEYİN KABUĞUNA aktaran beyin bölgesi hangisidir? -TALAMUS
Dopamin, serotonin, adrenalin, noradrenalin nörotransmiterleri sentezleyen hücreler nerede yerleşmiştir? – BEYİN SAPI
Nörotransmiterler bir nöronun hangi bölümünden salınır? -AKSON UCU
Dil kavrama bölümü beynin hangi bölgesinde bulunur? – Beyin kabuğunun sol tarafında arka asosiasyon korteksinde bulunur.
Amigdala : Beynin duygu kulesidir, cinsel yönelim ve ödül sistemi ilede alakası vardır. Maymunlar üzeride deneyler yapılıp bu bölüm cerrahi operasyonla çıkarılmıştır. Ve maymunların korku duygusunun tamamen ortadan kalktığı gözlemlenmiştir. Saldırganlık cinsel dürtü kontrolsüzlüğü vs yine görülmüştür. (İnsanlarda da psikopati denilen anti-sosyal bozukluk kişiliğine sahip kişilerde bu bölge çalışmadığı için hiç bir şekilde korku duygusunu hissetmezler)
Serebellum nedir? -Beyincik.
Beyin kabuğu bölümleri nelerdir? frontal, pariyetal, oksipital ve temporal olarak 4’e ayrılır.
Prefrontal bölümün ilişkilendirme alanı nedir? Yargılama, uygun davranışların seçimi, geleceğe yönelik planlanma gibi işlevleri vardır.
Ünite 4
Silinme kuramı nedir? Belleğin zamanla sabit oranla zayıflamasına verilen isimdir.
Bulunulan ortamda hissedilen kokunun zamanla azalması neye örnektir? -Duyusal adaptasyon.
Kişinin beklentilerinin ve önceki yaşantıların algıyı etkilemesi ne ile açıklanır? – Yukarıdan aşağıya işlem.
Önceki deneyimlerinize ait yaşantıların yeni öğrenilen bilgilerin hatırlanmasını engellemesine ne ad verilir? – İleriye doğru unutma etkisi .
Mutlak eşik nedir? Uyarının fark edildiği en düşük enerji seviyesine denir.
Fark eşiği nedir? Aynı tür iki uyarının birbirinden ayrılması için gerekli minimum enerji düzeyidir. mesela 20 kg ve 20 +10 gram iki ağırlığı elinizle kaldırarak ayirmazsiniz. bu ayrım için gerekli olan minimum farka fark esigı denir. 21 kg ve 20 kg ancak ayırt edilebiliyorsa burada fark eşiği 1kgdir.(örnek biraz kabaca oldu ama mantık bu)
Haptik algı nedir? gözlerimizi kullanmadan dokunma duyusu ile sadece ellerimizi kullanarak bir nesneyi tanimlamaktir.
Unutma ile alakalı ilk çalışmayı kim yapmistir? -Hermann Ebbinghous.
